De verhalen die gaan over mensen die op een totaal triviaal moment tot een heldere ontdekking komen, zijn waar! Sinds ik onder de douche het complete plaatje van het bewustzijnwiel ineens ‘zag’, weet ik dat het echt zo werkt. Inmiddels weet ik ook hoe het zo kan werken en ik ben ervan overtuigd dat we individueel en met elkaar onze energie veel beter kunnen inzetten als we allemaal bewust die momenten gaan opzoeken. Daarom neem ik je mee langs de 7 vermogens van het bewustzijnswiel. Ieder afzonderlijk, maar vooral in een logisch samenspel met elkaar , leiden de vermogens ons naar die momenten waarop bijzondere vondsten mogelijk zijn.
Een belangrijke ontdekking
Toen ik mij afvroeg wat maakt dat slimme mensen, die over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om succesvolle interacties aan te gaan, toch zo vaak vastlopen, stuitte ik op een inzicht dat mij op het spoor zette van het bewustzijnswiel. Ik merkte bij het begeleiden van rollenspelen, dat het voor degene die oefende ongelofelijk moeilijk was om het moment te herkennen waarop hij in zijn valkuil stapte. Als we inzoomden op dat moment en de tijd vertraagden, zodat we beeld voor beeld konden terugkijken naar wat er gebeurd was, dan zagen we dat een nadruk op een woord of een blik iets had opgeroepen, waarna een volledig automatische reactie leek te ontstaan. Er was dus een volkomen onbewust actie- reactie patroon in werking getreden, dat bepalend bleek voor het gesprek. Zonder het bewustzijn te vergroten op het moment dat er iets speelde, had ’t dus weinig zin om nieuwe vaardigheden te trainen; simpelweg omdat de keus ze in te zetten niet eens aan de orde was! Dat maakte voor mij het belang van het ontwikkelen van het vermogen “aanwezig zijn in het hier en nu” duidelijk. Rondom die spil heeft het bewustzijnswiel zich dan ook gevormd.
De basis van het wiel
Terugkijkend naar het moment waarop je tegen je zin in een automatische reactie vertoont, gebeuren nogal wat zaken tegelijk en razendsnel. Allereerst is er iets wat je waarneemt. In je brein wordt een dwarsdoorsnede gemaakt van wat je zintuigen aan informatie doorgeven en onmiddellijk vindt er een toets plaats; wat betekent dit? In de loop van ons leven hebben we door allerlei ervaringen en kennis een geraffineerd netwerk aan beoordelingscriteria gecreëerd, dat ons in staat stelt om de binnenkomende informatie razendsnel te filteren. Dit referentiekader wordt dus direct volgend op een waarneming geactiveerd. En vanuit de conclusie die we trekken uit wat daarin oplicht, reageren we op de situatie. Dat wil zeggen: zo gaat
het als we ons niet bewust zijn van de keuzes die we kunnen maken. En als we ons niet realiseren hoe die keuzes ons in die situatie kunnen helpen om te bereiken waar we op uit zijn. Automatisch gedrag komt dus voort uit het onbewust laten liggen van keuzemomenten! Om daadwerkelijk effectief te handelen in een situatie is het cruciaal dat je je bewust bent van wat je waarneemt, hoe je daarop reflecteert, om vervolgens besef te hebben van de keuzes die passend zijn bij jou in die situatie. Dan kun je antwoord geven in plaats van automatische reageren. De 6 vermogens die je in het Bewustzijnswiel ziet staan, kunnen allemaal een ingang zijn om dat tot stand te brengen – als je de beweging linksom vervolgens langs de andere vermogens doorzet.
De vermogens toegelicht
Het eerste vermogen dat we kunnen aanspreken om ons bewust te zijn waar het allemaal begint, is waarnemen. Daarbij zijn onze zintuigen de informanten. Wat registreren zij? Welke informatie geven zijn door? Je bewust zijn van wat je allemaal ruikt, hoort, ziet, voelt en proeft, geeft je zicht op waar jouw brein mee aan het werk gaat en wat jouw referentiekader in beweging zet. Herken je de discussies, die gaan over wat de een wel of niet gezegd heeft tegen de ander? Stel je voor dat een camera het bewuste moment had geregistreerd; wat zou je dan letterlijk horen? En wat zou je zien aan de manier waarop iemand die woorden uitspreekt? Hoe is het objectief, zonder interpretatie? Als je dit vermogen gaat aanspreken, ontwikkel je een feitelijke pauzeknop in de communicatie. Door je bewust te zijn van de informatie die je zintuigen je ieder apart en samen geven, valt je meer op, kun je beter bepalen waardoor je getriggerd wordt en kun je dus uiteindelijk beter bepalen wat je met die informatie gaat doen. Een tweede vermogen dat ons erg kan helpen om onze energie effectiever te gebruiken, is reflecteren. Je zou kunnen zeggen dat het voeren van de regie over je leven, begint met het goed (h)erkennen van wat er zich in jouw referentiekader afspeelt. Welke patronen heb jij ontwikkeld? Welke overtuigingen? Welke filters bepalen hoe jij de werkelijkheid ziet? Als je zicht hebt op wat bij jou een bepaalde automatische reactie oproept, kun je gaan kijken hoe waar en waardevol dat filter nog voor je is. Een voorbeeld: samenwerkend met collega X heb ik ontdekt, dat het prettig werkt als ik bepaalde zaken gewoon even oplos, in plaats van ze aan hem uit te leggen. Dat doe ik dus automatisch in onze samenwerking. Dan krijg ik een nieuwe collega Y en steeds als ik even iets oplos, hebben we onenigheid. Het duurt even voor ik me besef dat mijn automatisme hier minder handig is….. Een duidelijk herkenningspunt waarop reflecteren aan de orde is, is het moment dat je iets vindt van een ander of een situatie. Wat speelt er op dat moment voor jou? Waar reageer je op? En welk verhaal van jou wordt zichtbaar? Als je dit vermogen beter ontwikkelt, snap je jezelf beter en weet je beter waarom je reageert zoals je doet, kun je in een gesprek beter aangeven wat jij ervaart en weet je beter wat je op een bepaald moment nodig hebt om het beste uit jezelf te halen.
Een belangrijke stap in je bewuster worden van jouw
mogelijkheden, zet je met het vermogen verdiepen. Waar reflecteren je aanzet tot het onderzoeken van je patronen, draagt verdiepen juist bij aan het doorgronden en loslaten ervan. Doordat je ontdekt wat wezenlijk van belang is voor jou, ontstaat er ruimte, waarin je vertrouwen ontwikkelt om iets nieuws te laten ontstaan. Je zou kunnen zeggen dat het proces van rups tot vlinder in de verdieping zijn omslagpunt beleeft. Wat rups was, wordt losgelaten om wat vlinder is, ruimte te geven. Door het inzetten van dit vermogen is dus een werkelijke verandering tot stand te brengen. De meeste mensen hebben ervaringen met de werking van dit vermogen. Denk bijvoorbeeld aan het volgende. Je bent enorm hard bezig om je best te doen een perfect feest voor te bereiden. Alles is in kannen en kruiken en dan blijkt er een fikse griep te heersen, waardoor de helft van de gasten niet verschijnt. Je baalt en voelt de neiging opkomen het hele feest dan maar af te zeggen. Tot je je bedenkt, dat je met de mensen die komen iets te delen en te vieren hebt. Je stelt je open en hebt een geweldig feest, dat je nooit zo had kunnen verzinnen. Het vermogen verdiepen stelt ons in staat door te dringen tot de kern van wat er is. Vragen die hierbij aan de orde komen zijn: Waar gaat het in wezen om? Wat drijft me nou echt? Waar krijg ik nu energie van? Op het moment dat je dit vermogen sterk inzet, weet je beter waar je zelf voor staat en wat je kunt bijdragen; je kunt vanuit een stevig zelfbewustzijn afstemmen op je omgeving en inspelen op een nieuwe situatie; je staat open voor nieuwe mogelijkheden.
Het vermogen richten gebruiken we regelmatig als we plannen maken. En velen van ons hebben ooit een opleiding gevolgd waarin ons gevraagd is naar onze levensdoelen. Daarmee bepalen we onze richting. Toch is er als het gaat om present zijn met dit vermogen nog veel meer te winnen. Richten kun je doen met je blik op de toekomst, maar juist in de focus leggen op het nu en bepalen wat jij daarin kunt en wilt bijdragen, versterk je je kracht in het moment. Richten helpt je zo om scherp te blijven en alert. Stel je het volgende voor: Je bent in gesprek met een klant die van jou een oplossing voor zijn probleem verwacht. Je hebt je inhoudelijk goed voorbereid. Al in de eerste 5 minuten blijkt dat de klant er met zijn hoofd niet bij is. Als jouw doel voor dit gesprek is: mijn oplossing er door krijgen, dan heb je het nu zwaar. Als je je hebt gericht op het versterken van het contact met de klant, dan raak je nu in gesprek en bent voor de klant een prettige gesprekspartner!
Zie je hoe richten zich in het laatste voorbeeld bijna naadloos verbindt aan verdiepen? Je zou kunnen zeggen dat vanuit de verdieping de richting ontstaat. Je daar bewust van zijn, en die beweging versterken, dat versta ik onder richten. Vragen die bij dit vermogen horen zijn: Welke kant ga ik op? Wat is de beweging die ik maak? Wat past en wat niet? Als je het vermogen tot richten ontwikkelt, regisseer jij je omgeving in plaats van andersom, bereik je makkelijker wat voor jou belangrijk is, doordat je je aandacht focust en ben je in staat om in ieder moment dat te herkennen wat jou verder helpt.
Vanuit de inzet van de vorige twee vermogens krijgt
het vermogen kiezen betekenis in het bewustzijnswiel. Juist in deze tijd komt het er in mijn optiek op aan om dit vermogen goed in te zetten. Gedachteloos gaan er veel momenten voorbij waarop een duidelijke keus het verschil kan maken. Wat vanuit verdiepen en richten belangrijk blijkt, krijgt door de keuzes die je maakt vorm. Als ik als leidinggevende in gesprek met mijn medewerker merk dat hij van mij oplossingen vraagt, ben ik geneigd die te geven. Ik zie ze immers! Maar ik weet dat ik daarmee niet de relatie met deze medewerker creëer die ik nodig heb. Hij blijft dan te afhankelijk van mij. Dat vraagt van mij dat ik me dus anders gedraag in het gesprek. Dat ik ander gespreksrepertoire kies. Als ik mij bewust ben van het keuzemoment, vraag ik me af wat ik van mijn kennis en vaardigheden nodig heb en kan inzetten om een ander gesprek te hebben. Andere vragen die bij dit vermogen spelen zijn: hoe geef ik mijn grenzen aan? Hoe ga ik conflicten aan? Wat heb ik nodig om mijzelf uit te drukken? Als je het vermogen te kiezen ontwikkelt, ben je effectiever en efficiënter, duidelijker voor je omgeving en je toont meer lef!
Na de keus volgt het doen; het vermogen creëren spreek je daarbij aan. Je geeft het moment vorm. Als je je beseft wat dat betekent, dan realiseer je je waarschijnlijk ook hoe belangrijk dit vermogen is. Creativiteit is niet voor niets een zeer gewaardeerde kwaliteit! Bij dit vermogen is de route die je neemt om ’t aan te spreken van belang voor de effectiviteit ervan. Je kunt je voorstellen dat je dit vermogen kunt inzetten vanuit automatisme. Als je alleen waarnemen en reflecteren als basis neemt voor je lerend handelen, dan zal er een verbetering in je repertoire plaatsvinden, maar geen vernieuwing. Is wat je vormgeeft echter een gevolg van een keus gebaseerd op verdieping en richting, dan is de kans groot dat er iets wezenlijk nieuws ontstaat. Creëren vanuit die bron heeft veel gemeen met scheppen. En dat is zoveel als bewust maken. Daarmee gaat het niet om perfectie – wel om uitvinden. Als je dat op een gesprekssituatie toepast, zou het betekenen, dat je vanuit je intentie steeds weer iets nieuws inzet om het contact dat je wilt maken, ook daadwerkelijk voor elkaar te krijgen. Vanzelfsprekend loop je dan
(bewust) al een aantal keer alle vermogens van het bewustzijnswiel langs. Waar de andere vermogens zich voornamelijk in je binnenwereld tonen, heb je creëren nodig om de stap naar buiten te zetten. Je vraagt je niets meer af, maar begint te vormen. Als je dit vermogen ontwikkelt, doe je wat bij jou past, zet je iets krachtig neer, heb je plezier in wat er ontstaat, speel je in je omgeving en neem je gemakkelijk.
De beweging van het bewustzijnswiel
Met het toelichten van de vermogens ben ik het wiel rondgegaan – linksom! En dat is niet voor niets. Om present te kunnen zijn, is het nodig dat je stil kunt staan en de beweging die alsmaar geneigd is door en door te draven, kunt zien voor wat die is. Met aandacht aanwezig zijn bij wat er gebeurt, dat is waar het om draait. Door de vermogens linksom aan te spreken, versterk je jezelf in opmerkzaamheid, creëer je ruimte om in het hier en nu te bepalen wat jij kunt doen om het beste uit jezelf, de situatie en de ander te halen. Je bent een bewuste getuige van je eigen handelen en stuurt vanuit zelfbewustzijn. Toen ik bezig was om een nieuw antwoord te vinden op de vraag hoe ik mensen in trainingen kon helpen hun bewustzijn te ontwikkelen, heb ik de route van het wiel gevolgd. In de verdieping heb ik veel van mijn repertoire los moeten laten, omdat ik zag dat het me niet bracht waar ik zijn moest. Dat niet weten, was lastig. Het vinden kostte tijd. Maar ineens was daar het moment waarop iets nieuws kon ontstaan en waarin het bewustzijnswiel zich ontvouwde. Na verschillende versies, is dit dan het plaatje waarmee we aan het werk gaan om bewust meer van die momenten te creëren!
